Το μυστικό εφέ πίσω από το χαμόγελο της Τζοκόντα

Πόσα έχουν γραφτεί για το αινιγματικό χαμόγελο της Μόνα Λίζα; Τώρα οι επιστήμονες αποκαλύπτουν για πρώτη φορά το μυστικό πίσω από τον τρόπο δημιουργίας του. Πώς δηλαδή ο Λεονάρντο ντα Βίντσι δημιούργησε τα οπτικά εφέ -το γνωστό καπνώδες αποτέλεσμα- σήμα κατατεθέν της δουλειάς του, γνωστό και ως σφουμάτο, στον πίνακα; Απλώνοντας ως και 40 στρώσεις πάρα πολύ λεπτού ημιδιαφανούς βερνικιού, με το οποίο είχε μάλλον πασαλείψει τα χέρια του!


Το βερνίκι, αναμεμειγμένο με ελαφρώς διαφορετικά χρωστικά, παρήγε το ελαφρύ θόλωμα και τις σκιές γύρω από το στόμα, που δίνουν στη Μόνα Λίζα το ελάχιστα εμφανές χαμόγελό της, που δείχνει να εξαφανίζεται όταν το κοιτά κανείς απευθείας. Χρησιμοποιώντας ακτινογραφίες για τη μελέτη του πίνακα, οι ερευνητές κατάφεραν να δουν τα στρώματα βερνικιού και μπογιάς που έχουν χρησιμοποιηθεί σε
διάφορα επίπεδα σε διαφορετικές περιοχές του στόματος. Με το στέγνωμά του να κρατάει μήνες, το συγκεκριμένο εφέ πρέπει να επιτεύχθηκε με την πάροδο του χρόνου. Υποπτεύονται επίσης οι επιστήμονες ότι ο ντα Βίντσι χρησιμοποίησε τα χέρια του για να το απλώσει στους πίνακές του, καθώς δεν υπάρχουν σημάδια πινέλου ή άλλα ορατά περιγράμματα.


Η νέα ανακάλυψη έγινε από επιστήμονες στο Εργαστήριο του Κέντρου Ερευνας και Αποκατάστασης των Μουσείων της Γαλλίας καθώς και στην Ευρωπαϊκή Εγκατάσταση Συγχροτρόνιου Ακτινοβολίας. Η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε ήταν η γνωστή και ως αντακλαστικός φθορισμός φάσματος που επιτρέπει τη μελέτη ενός πίνακα χωρίς να χρειάζεται να ληφθούν από αυτόν δείγματα που ενδεχομένως να του κάνουν ζημιά. Οπότε, μια ακτίνα υψηλής ενέργειας ακτινογραφίας που επικεντρώθηκε στον πίνακα χάρισε στους ερευνητές τις πολύτιμες και ως σήμερα άγνωστες πληροφορίες. Το εκπληκτικό είναι πως κάθε στρώση του βερνικιού είναι μόλις 2 μικρόμετρα, 50 φορές πιο λεπτή από τα μαλλιά του ανθρώπου.

Ψήγματα μαύρης και κόκκινης χρωστικής ουσίας ανιχνεύτηκαν επίσης σ’ αυτό, σε τόσο μικρό μέγεθος που αλλιώς θα ήταν αδύνατος ο εντοπισμός τους με τις συμβατικές τεχνικές ανάλυσης.

Ο δόκτωρ Φίλιπ Γουόλτερ, που ηγήθηκε της μελέτης και η ομάδα του πιστεύουν πως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πειραματίστηκε με τη δημιουργία διαφορετικών τύπων βερνικιού (ή σμάλτου) και με διαφορετικά χρωστικά για να τελειοποιήσει το «σφουμάτο».